Wat is PFAS? Gevaren, toepassingen en tips om blootstelling te verminderen
Anne-Marie
20 januari 2025
PFAS, PFOS en PFOA zijn termen die steeds vaker voorbij komen in de media. Mooie afkortingen, maar wat is PFAS? Wat is het gevaar? En hoe kun je blootstelling verminderen? DuurzameKeuzes auteur Anne-Marie ging op onderzoek uit en geeft je achtergrondinformatie en tips.
Wat is PFAS?
PFAS, PFOS en PFOA zijn chemische verbindingen. Alle drie deze verbindingen en alle afgeleiden hiervan kunnen niet meer worden afgebroken en blijven na gebruik in zijn geheel in de omgeving hangen. Door het gebruik van producten met deze verbindingen stapelen deze zich op, in de lucht, in het water en in de bodem. Vanaf de jaren 40 in de vorige eeuw is het gebruik van PFAS soorten flink toegenomen. Net als bij asbest, werden deze middelen in het begin namelijk gezien als het nieuwste wondermiddel en zou het een oplossing bieden voor veel van onze dagelijkse “problemen”. In de jaren 1940 was er nog geen bakpapier, geen antiaanbaklagen of water- en vuilafstotende jassen die water en vuilafstotend waren. PFAS leek daar ideaal voor!
Geschiedenis van PFAS, PFOS en PFOA
In Amerika stond de eerste fabriek die PFAS produceerde. PFAS werd in 1938 uitgevonden door een toenmalige werknemer van de fabriek, waarna het gepatenteerd werd en het in productie kwam. Al snel bleek dat er opvallend veel vee en andere dieren stierven in de nabijheid van de fabriek. Dit leidde tot de case Dark Waters, waarin duidelijk werd dat de stoffen die werden uitgescheiden door de fabriek schadelijk waren voor mens en dier. De oplossing die toen bedacht werd, was niet het verminderen van de uitstoot of het oplossen van de schadelijke impact, maar het verplaatsen van de fabriek. De nieuwe fabriek kwam te staan in ons mooie Zeeland aan de Westerschelde. Ook daar wordt sinds de jaren 70 van de vorige eeuw afvalwater op de Westerschelde geloosd. Je kan jezelf voorstellen dat dit ook daar een enorme impact heeft op de omgeving. Toch heeft het tot 2009 geduurd voordat de stof PFOS werd verboden. Toen werd pas voor Nederlandse overheid duidelijk dat deze stof aantoonbaar giftig was. Sinds 2011 zijn er maximale limieten voor de hoeveelheid PFAS en PFOA die wij binnen mogen krijgen en deze hoeveelheid is in de loop van de jaren steeds strenger geworden. Nog altijd ligt de Europese norm echter vele malen hoger dan de Amerikaanse norm.
Waarom is het belangrijk voorzichtig te zijn met PFAS?
Vele mensen die in aanraking zijn gekomen met hoge doseringen van PFOS, PFAS en PFOA kregen kanker. Bovendien worden deze chemische stoffen ‘forever chemicals’ genoemd, omdat ze niet of nauwelijks afbreekbaar zijn in het milieu, en dus onvermijdelijk blijken. Er zijn verschillende claims geweest van oud werknemers met ernstige longproblemen of kanker die de fabriek waar ze gewerkt hadden aansprakelijk stelden voor de gezondheidsschade die zij hadden opgelopen. Vanuit de overheid wordt nu gewaarschuwd dat in aanraking komen met deze stoffen kan leiden tot aantasting van het immuunsysteem en het voortplantingssysteem. Maar hoe kun je blootstelling verminderen?
Waarom zou je PFAS toch gebruiken?
PFAS en verwante chemische verbinding worden ook op dit moment nog gebruikt om ons leven een stukje aangenamer te maken. Het is namelijk een geweldige vet, vuil en waterafstotende stof die goed tegen warmte kan en niet snel wordt aangetast door andere chemische producten. Dit maakt het een voor de industrie een heel fijn middel. Zo zit PFAS in alle waterafstotende stoffen die wij tegenwoordig hebben, zoals (regen)jassen, sportkleding, schoenen. Maar ook in de keuken vind je PFAS; niet alleen in de pannen, in bakvormen en zelfs in bakpapier of cupcake-vormpjes. Ook zit het in smeermiddelen, voedselverpakkingen (bv papieren wegwerpbekers) en cosmetica. Doordat PFAS jarenlang niet gereguleerd is geweest, zit het inmiddels ook in ons drinkwater, de grond en komt het daardoor zelfs in onze voeding terecht. Eraan ontkomen is dus erg moeilijk geworden. Toch zijn er wel dingen die jij kan doen om de aanraking met deze stoffen te verminderen.
Hoe kun je blootstelling aan PFAS verminderen?
Zoals gezegd is volledige blootstelling aan PFAS voorkomen erg lastig. Maar het is wel mogelijk je blootstelling te verminderen. Hieronder volgen een aantal voorbeelden:
- Kies pannen zonder antiaanbaklaag. Ga voor pannen met een keramische antiaanbaklaag of gietijzeren of emaillen pannen. Merken zoals BK, Demeyre of De Buyer verkopen pannen zonder antiaanbaklaag.
- Ga voor bakvormen zonder antiaanbaklaag. Om te voorkomen dat je baksel aan de zijkant blijft kleven boter of olie je de vorm goed in en strooi hier bloem of poedersuiker op om een eigen antiaanbaklaag te creëren. Deze bakvormen kun je onder andere kopen bij de Dille en Kamille.
- Vermijd wegwerpartikelen die vet, water of vuilafstotend zijn. In deze wegwerpproducten zit een laag op die ook weer een vorm van PFAS of PFOA bevat. Beter is het om te kiezen voor producten die je vaker kan gebruiken.
- Gebruik minder verpakkingsmateriaal, want hierin zitten vaak vormen van PFAS of PFOA. Neem het liefst je eigen verpakking mee. Kies liever geen blik, want in de waterafstotende laag kan PFAS zitten. Dit geldt ook voor deksels van glazen potten, maar het oppervlak is kleiner waardoor je er minder mee in aanraking komt.
Hoe kun je verder PFAS vermijden?
- Kies voor plasticvrije (sport)kleding. Door te kiezen voor plasticvrije (sport)kleding , van bijvoorbeeld (bio) katoen, verklein je de kans dat je in aanraking komt met PFAS. Kies voor buitenkleding zonder waterafstotende laag. Wollen jassen zijn van nature een korte tijd waterafstotend door de natuurlijke vetten die zich op de huid van het schaap vormen rondom de wolvezel. Vaak wassen breekt deze vetlaag af, waardoor de kleding minder waterafstotend wordt.
- Kies voor niet watervast make-up. Watervaste make-up bevat vaak PFAS of PFOA. Ook bij longlasting varianten is het vaak zo dat er PFAS of PFOA in zit. Merken als Lavera, Weleda en Benecos gebruiken geen PFAS of PFOA in hun producten.
- Deze lijst zou vele malen langer kunnen zijn, omdat PFAS en PFOA helaas in zoveel producten zit. Als je jezelf bewust bent van de gevaren en hier op een goede manier alternatieven voor zoekt bescherm je jezelf zoveel mogelijk.
Wat is PFAS en hoe kun je blootstelling verminderen?
Als je zo terug kijkt dan zie je dat het wondermiddel van de jaren 40 ook een flinke keerzijde heeft. Het heeft ons in de afgelopen jaren veel dagelijks gemak gebracht, maar op de lange termijn brengt het ons iets anders. Helemaal ontkomen aan PFAS of PFOA is niet meer mogelijk, omdat het in onze basisvoorwaarden (lucht, water en grond) terecht is gekomen. Toch kan je door goed na te denken de blootstelling hieraan beperken tot een minimum. Dus blijf bewust zorgen dat je jouw omgeving gezond houdt en houdt jezelf zo ook gezond.
Meer lezen?
- Draag je steentje bij met duurzaam vrijwilligerswerk
- Zo doe je duurzaam boodschappen met deze handige vuistregels!
- Wat je vandaag nog kunt doen tegen de klimaatcrisis
- 10 Eenmalige duurzame keuzes
In dit artikel staan affiliate links. Wanneer je via één van deze links een aankoop doet, ontvangt DuurzameKeuzes een (meestal kleine) commissie van de verkoper, terwijl het jou niets extra kost. Denk aan het milieu en je portemonnee; koop alleen iets als je het nodig hebt!
Foto’s door Joost Crop, Alexander Schimmeck
Schrijf je in voor de DuurzameKeuzes nieuwsbrief!
Ontvang duurzame tips, heerlijke recepten en exclusief winacties direct in jouw inbox.
Mis niks meer van DuurzameKeuzes.com!
Volg ons op alle sociale media.
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!