Boekreview: Paniek om niets – Hoe gevaarlijk zijn schadelijke stoffen echt?
Alfred Slomp
19 april 2025
Zijn we te bang geworden voor schadelijke stoffen in onze omgeving? In Paniek om niets stelt wetenschapsjournalist Simon Rozendaal precies die vraag. Hij betoogt dat onze angst voor pesticiden, PFAS en andere chemische stoffen in veel gevallen gebaseerd is op meetbare, maar niet per se gevaarlijke hoeveelheden. Dankzij steeds nauwkeurigere meetapparatuur kunnen we tegenwoordig zelfs een suikerklontje oplossen in het IJsselmeer en het nog steeds aantonen, maar betekent dat ook dat het schadelijk is?
‘Het boek Paniek om niets is een vlot geschreven en onthullend boek over de revolutionaire vooruitgang in onze kennis over meten. Er is genoeg kritiek op dit boek om de inhoud niet klakkeloos over te nemen, maar het geeft tegelijkertijd een unieke kijk op het voorkomen van schadelijke stoffen in onze leefomgeving.’ – Alfred Slomp
Journalist en schrijver Simon Rozendaal
Simon Rozendaal (1951) was tot zijn pensioen in 2017 wetenschapsredacteur van Elsevier. Hij heeft een wekelijkse column in EV (het vroegere Elsevier) en presenteerde diverse wetenschapsprogramma’s. Simon Rozendaal is auteur van meerdere boeken, waaronder Het Grote Goed Nieuws Boek, De winkel van mijn vader en Vaccinatie.
Meer meten, meer paniek?
Rozendaal legt uit dat onze meetmethoden in de afgelopen decennia enorm zijn verbeterd. Waar we vroeger slechts milligrammen konden detecteren, gaat het nu om nanogrammen en zelfs picogrammen. Volgens de auteur leidt dit niet per se tot een gevaarlijkere leefomgeving, maar vooral tot meer zorgen. We kunnen nu eenmaal steeds kleinere hoeveelheden stoffen vinden, en dat maakt ons onnodig angstig.Het probleem is dat al dat meten angst aan wakkert, die lang niet altijd terecht is. Vooral omdat de meeste journalisten alfa’s zijn die simpelweg geen kennis hebben over de meest elementaire bèta-onderwerpen. Rozendaal geeft voorbeelden van een eindredacteur die niet het verschil tussen een atoom en een molecuul kende en hij verkeerde in beschaafde kringen waar niemand het antwoord kon geven op de vraag of antibiotica ook tegen virussen werken. We leven in een wereld die steeds schoner wordt, zo beschrijft Rozendaal. Het probleem is dat hoe lager de concentraties zijn die we kunnen meten, hoe meer zorgen we ons gaan maken.
Is gif altijd gevaarlijk?
Een van de meest controversiële stellingen in Paniek om niets is dat ‘gif niet bestaat’; het is de dosis die bepaalt of een stof schadelijk is. Dit sluit aan bij de beroemde uitspraak van Paracelsus: “De dosis maakt het vergif.” Rozendaal illustreert dit met een sprekend voorbeeld: actrice Carice van Houten liet haar bloed testen op glyfosaat en ontdekte een waarde van 1,08 nanogram per milliliter. Ze sloeg alarm, maar Rozendaal plaatst dat in perspectief: die hoeveelheid staat gelijk aan een suikerklontje opgelost in het IJsselmeer.
Hoe schoon is onze wereld echt?
Volgens Rozendaal is onze leefomgeving veel schoner dan vroeger. In de jaren ’70 en ’80 bevatte rivierwater microgrammen kwik en lood, paling zat vol pcb’s, en luchtvervuiling door zwavel lag vele malen hoger dan nu. Toch maken we ons vandaag de dag zorgen over nanogrammen PFAS. Maar is die angst terecht?
Kritiek op Paniek om niets
Eerlijk is eerlijk, Paniek om niets is niet onomstreden. Of, zoals iemand op Linkedin schreef: als Ronald Plasterk en Louise Fresco het boek aanbevelen, moet je terughoudend zijn. Zo stellen Nico van den Brink en Paul van den Brink, beiden hoogleraar aan Wageningen Universiteit, dat het kant noch wal slaat dat Rozendaal 1 ppm (parts per milion) als risicogrens neemt voor alle stoffen. Eveneens hebben ze kritiek op Rozendaals stelling dat pfas erg stabiel – en dus ongevaarlijk in lage dosis – zijn. Daarnaast is er veel kritiek op Rozendaals’ stelling dat ‘een klein beetje gif misschien zelfs gezond kan zijn’ (omdat ze de herstelmechanismen in ons lichaam activeren). Ten slotte bestrijden anderen dat de analytische technieken zo’n bepalende rol hebben gespeeld bij het vastleggen van de normen.
De conclusie: Paniek om niets is een prikkelend boek
Paniek om niets is een vlot geschreven en uitdagend boek dat je aan het denken zet over hoe we omgaan met chemische stoffen en risico-inschatting. Hoewel er stevige kritiek op is, biedt het een interessant tegengeluid in het debat over milieuproblematiek en gezondheid. Wil je je verder verdiepen? Lees het boek en laat ons weten wat jij ervan vindt!
Wil je Alfred dit boek persoonlijk horen bespreken? Luister dan naar aflevering 61 van de podcast Groene Mafkezen!
Meer boekentips?
- Het happy 2050 scenario; boek review
- Boek review: Waarom iedereen altijd gelijk heeft
- Boek review: Niemand wil ze hebben
In dit artikel staan affiliate links. Als je via één van deze links een aankoop doet, ontvangt DuurzameKeuzes een (meestal kleine) commissie van de verkoper, terwijl het jou niets extra kost.
Schrijf je in voor de DuurzameKeuzes nieuwsbrief!
Ontvang duurzame tips, heerlijke recepten en exclusief winacties direct in jouw inbox.
Mis niks meer van DuurzameKeuzes.com!
Volg ons op alle sociale media.
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!