Boekreview: Hamburgers in het paradijs, voedsel in tijden van schaarste en overvloed
Voor iedereen die zich wil verdiepen in de kritiek van (een deel van de) wetenschap op lokaal, biologisch en diervriendelijk eten. Ik hoor het nog vaak bij een workshop: wil je duurzaam eten? Koop dan vlees van de lokale, het liefst biologische, boer. Eerlijk, echt eten, vers van het land en uit de buurt. In ‘Hamburgers in het paradijs’ bespreekt Louise Fresco tegen welke dilemma’s we aanlopen wanneer we de wereld duurzaam willen voeden. Dit boek is echt een aanrader wanneer je je wilt verdiepen in veelvoorkomende argumenten tegen biologisch, lokaal en diervriendelijk voedsel.
‘Hamburgers in het paradijs is een makkelijk leesbaar, maar ook ongemakkelijk en schurend boek dat mij aan het denken heeft gezet over duurzame voedselproductie voor een wereld van inmiddels meer dan acht miljard mensen. Ik heb zelf regelmatig een ander perspectief dan de schrijfster, maar juist daarom is het goed om haar kennis en inzichten te lezen.’ – Alfred Slomp
Wetenschapper, bestuurder en schrijver Louise Fresco
Wanneer ik de naam van Louise O. Fresco bij een workshop laat vallen, roept haar naam vaak reactie op. Soms ter instemming, als het een deelnemers is die kritisch is op biologisch en plantaardig eten. Maar vaker reageren deelnemers ontstemd, want is Louise Fresco niet gewoon de woordvoerder van het groot kapitaal? Beiden type deelnemers hebben gelijk. Want Louise Fresco is een kritisch wetenschapper én (oud)bestuurder bij grote (voedings)bedrijven. Wat voor mij juist een reden is om het boek Hamburgers in het paradijs met aandacht te lezen. Het helpt om mijn denken over duurzaam eten te verrijken en dilemma’s beter te begrijpen.
Hamburgers in het paradijs
Wel of geen vlees eten heeft volgens Fresco een sterke, morele lading gekregen. Het is in haar ogen een toetssteen van politiek correct gedrag geworden. Maar waarom eten we eigenlijk vlees? In de eerste plaats omdat we afstammen van carnivoren en omnivoren die dat voedingspatroon anderhalf miljoen jaar geleden ontwikkeld hebben (pas de laatste decennia zien we een ongekende toename van de consumptie van vlees, zuivel en in mindere mate vis; naarmate het inkomen toeneemt, groeit de consumptie van dierlijke eiwitten, maar vlakt wel af bij hele hoge inkomens). In de tweede plaats omdat we fysiologisch gezien wij dierlijke eiwitten nodig hebben en we zonder deze geconcentreerde voedingsstoffen niet zouden zijn geworden wie we nu zijn. Met een plantaardig eetpatroon kan je weliswaar voldoende voedingsstoffen binnenhalen, maar dat is voor een leek niet altijd eenvoudig. En in de derde plaats – en dit is voor veel mensen een ongemakkelijk idee – omdat vlees een onvermijdelijk bijproduct is van zuivel. Ten slotte zijn er plekken op deze aarde waar geen gewas kan groeien en alleen dieren geweid kunnen worden. Betekent dit dat we ongebreideld vlees moeten eten? Wat mij betreft zeker niet, maar de argumenten van Fresco zetten wel aan het denken. Zeker wie vegetarisch eet, ontmoet een ongemakkelijke waarheid, namelijk dat voor kaas, melk en eieren net zo goed dieren dood gaan.
Dierenwelzijn
Ook als het om dierenwelzijn gaat, snijdt Fresco ongemakkelijke onderwerpen aan. Zo benoemt ze dat zowel het romantische beeld van vroeger als de verschrikkingen in de grote megastallen niet altijd kloppen. Boeren behandelden hun dieren vroeger echt niet altijd als kinderen en de situatie in de grootschalige vleesproductie is in Europese landen aanzienlijk verbeterd.
Verschil in inzicht
Kijk, begrijp me goed, ikzelf eet plantaardig en voel grote weerstand tegen onze vleesindustrie, maar dat betekent niet dat ze geen terecht punt aan snijdt. En daarnaast kan schaalvergroting tot problemen met dierenwelzijn leiden, maar is het dan wel weer vaak beter voor het mestoverschot en zorgt het voor een lagere impact op het klimaat. Hier komen we tot de kern van ons verschil in perspectief. Fresco gelooft niet dat mensen minder vlees gaan eten en ik ben de naïeve wereldverbeteraar die hoopt dat mensen hun gedrag gaan aanpassen. Daar geef ik workshops over, schrijf ik over en spreek ik over in de podcast Groene Mafkezen. Ik weiger me bij haar – misschien wel onvermijdelijke – werkelijkheid neer te leggen. Dus, waar ik mensen wil stimuleren om anders te gaan eten, staat zij voor schaalvergroting met verbetering voor dierenwelzijn, voor het toevoegen van insecten aan vlees en voor het vermengen van vlees met plantaardige producten. Oftewel hamburgers met insecten en soja.
Biologisch
Er is geen andere menselijke activiteit die zulke grootschalige effecten op het landoppervlak heeft als landbouw. Het opvallende is dat we bij ons voedsel een nostalgie naar vroeger zien, een verlangen naar het verloren gegane paradijs. Maar is al dat biologische voedsel wel zoveel beter? Kunnen we daarmee de wereld voeden? Dat zijn vragen die Fresco stelt. Biologisch voedsel is duur om te kunnen produceren, zo zegt ze. Al zou je in feite twee derde van de Aziatische landbouw en 90% van de Afrikaanse landbouw als biologisch kunnen bestempelen, waar uit gebrek aan kapitaal nauwelijks bestrijdingsmiddelen worden gebruikt. Het probleem van biologische landbouw is dat de opbrengst lager is. Dat betekent dat we meer land moeten ontginnen om dezelfde opbrengst te behalen. Verder geldt voor biologisch voedsel niet het mantra ‘baat het niet dan schaadt het niet’, aldus Fresco. Wie immers biologisch voedsel koopt, kiest in feite voor het in gebruik nemen van meer landbouwgrond. Wat ook weer een extra uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen oplevert. Daarnaast focust biologische landbouw zich niet op effecten op klimaat, efficiënt landgebruik of het terugwinnen en opnieuw gebruiken van voedingselementen zoals fosfaat.
Anders kijken
Ben ik het eens met Fresco? Nee, en dat komt vooral doordat we anders naar de voedselindustrie kijken. Ik geloof gewoon in een plantaardigere wereld en wanneer we weer echt, voornamelijk plantaardig voedsel gaan produceren is er meer dan genoeg ruimte om dit biologisch te doen. Ook is het de vraag wat het verschil in opbrengst is wanneer je kijkt naar een termijn van honderd jaar. Blijft de voorsprong in opbrengst van reguliere landbouw zo groot, of stort deze door uitputting een keer in? Toch stelt Fresco terechte vragen bij biologisch voedsel. Vooral wie veel dierlijke, biologische producten eet (waarvan de impact op het klimaat groter is) doet er goed aan om haar argumenten te lezen.
Lokaal eten
En lokaal eten dan? Vaak wordt lokaal eten als eerste genoemd bij workshops als ik vraag welke duurzame keuzes deelnemers maken. Terwijl Fresco ook hier kanttekeningen bij plaats die we moeilijk kunnen negeren. Immers, de voedselkilometers hebben vaak slechts een beperkt aandeel in het totaal aan impact van een product. Vooral wanneer het voedsel per boot of vrachtwagen is vervoerd (wat meestal het geval is). Terwijl de laatste voedselkilometer, de afstand die wij afleggen om het product te halen, vaak de grootste impact heeft. Ga je dus met de auto naar de lokale boer om daar een courgette uit de volle grond te kopen? Dikke kans dat jouw autokilometer(s) voor meer uitstoot heeft gezorgd dan de vrachtboot waarmee groenten uit een ander werelddeel zijn vervoerd. Lees daarover ook ons artikel: Voedselkeuzes en CO2 voetafdruk.
Hamburgers in het paradijs
Ben je geïnteresseerd geraakt? Lees dan vooral Hamurgers in het paradijs. Het lijvige boek zet je over veel onderwerpen aan het denken. Ook als je – net als ik – vaak een ander perspectief dan Fresco hebt.
Meer boekentips?
- Het happy 2050 scenario – boek review
- Een beter milieu begint niet bij jezelf – boek review
- De Verborgen Impact – boekreview
In dit artikel staan affiliate links. Wanneer je via één van deze links een aankoop doet, ontvangt DuurzameKeuzes.com een (meestal kleine) commissie van de verkoper, terwijl het jou niets extra kost. En denk aan het milieu en je portemonnee; koop alleen iets als je het nodig hebt!
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!